پای درس تجربه؛ تحلیلی از حرکت چین در توسعۀ فناوری نانو
انتشار گزارش دولت چین دربارهی ایدهها و برنامههایش در زمینهی علم نانو، راه را برای آیندهی کشور در این شاخه هموار می سازد.
طبق گزارش بنیاد ملی علوم طبیعی چین (NSFC)، این کشور در سال 2016 مبلغ چهار میلیارد دلار در زمینهی تحقیقات سرمایه گذاری کرده است. با توجه به برنامهی آنها، در سال 2020 این مبلغ تا سقف شش میلیارد دلار افزایش پیدا میکند که تقریبا معادل 5/2 درصد تولید ناخالص ملی (GDP) چین است؛ این روند همگام با هدف دولت، چین را به رهبری علم و نوآوری تا سال 2050 نزدیک میکند. آکادمی علوم چین با همکاری اشپرینگر نیچر (Springer Nature) دربارهی ایدهها و برنامههایش در زمینهی علم و فناوری نانو به طور خاص، گزارشی منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، همکاری چین در مقالات علم نانو در دنیا از بیست سال پیش در حال رشد است و هم اکنون بیش از یک سوم مقالات را به خود اختصاص داده است. افزون بر این، کیفیت تحقیقات سیر صعودی دارد: حضور نویسندگان چینی در یک درصد مقالات پرارجاع فناوری نانو سالانه 22 درصد افزایش یافته و بالاتر از مقالاتِ نویسندگان امریکایی قرار گرفته است. کاتالیست و نانوپزشکی، از مباحث اصلی هستند که پژوهشگران چینی در آن مشارکت داشتهاند، اما با بالا رفتن سطح آگاهی سیاسی دربارهی اهمیت انرژی تجدیدپذیر، تلاش چین در زمینهی تولید و ذخیرهی انرژی رو به افزایش است.
افزایش سرمایه گذاری، همچنین به معنای ایجاد فرصتهای شغلی برای پژوهشگران با استعدادی است که برای تحصیل یا آموزش به آمریکا و اروپا رفتهاند، اما به چین بازگشتند تا نقش مهمی در کشورشان ایفا کنند و بر پیشرفت آن تاثیر بگذارند. بر اساس آمار فعلی، سطح همکاری بین المللی چین در مقالات علم نانو، پایین تر از امریکا، فرانسه و آلمان است و روند کندتری در پیش دارد. اما با افزایش مداوم تعداد پژوهشگرانی که به کشور باز می گردند و افزایش فعالیتهای پژوهشی مورد نیاز چین در علم و فناوری نانو، این روند تغییر میکند. در گذشته نیاز پژوهشگران چینی به همکاری بینالمللی، ناشی از کثرت نیروهای ماهر در آمریکا و اروپا بود. اما اکنون، نیاز به تخصص های مختلف، چین را به سوی همکاری سوق می دهد و همکاری ها بیشتر در جهت پیشرفت مشترک است. تمام پژوهشگران محلی چین که در گزارش فوق مورد مصاحبه قرار گرفته بودند، به این مورد کاملا خوشبین بودند. طبق گفتهی آنها، دولت چین مشوق همکاری بین المللی است و بودجهی برنامه ها را تامین می کند. افزون بر این، برنامههای همکاری بین المللی مربوط به موسسات پژوهشی، دانشگاهها و وزارت آموزش و پرورش، اغلب، از افراد با مدرک دکتری و فوق دکتری حمایت میکند و به آنها اجازه می دهد که در کنفرانسهای بینالمللی حضور پیدا کنند یا در برنامه های تبادل دانشجو با خارج از کشور شرکت کنند.
یکی از جنبههایی که باید بهبود پیدا کند، مشوق های همکاری میان دانشمندان با زمینههای متفاوت در فیزیک و علوم طبیعی است، که برای علم و فناوری نانو حائز اهمیت است. با توجه به مصاحبهی بسیاری از دانشمندان، موسسات مالی عام حمایت مالی خود را اغلب صرف رشتههای متداول میکنند؛ بعضی از برنامههای مالی خاص بر علم نانو متمرکزند، اما بسیار محدودند و اغلب نمیتوانند پاسخگوی نیاز های متنوع جامعۀ علم و فناوری نانو باشند. در کنار نیاز به بودجهی متقابل، انجام همکاری میان رشتهای برای پژوهشگران با زمینههای مختلف نیز امری ضروری قلمداد میشود، تا بتوانند یکدیگر را درک کنند. ایجاد مجامع گفتگو با هدف تسهیل گفتگو میان دانشمندان و مهندسین رشتههای مختلف نیز ممکن است برای NSFC پرفایده باشد.
یکی از جنبه هایی که باید بهبود پیدا کند، مشوق های همکاری میان دانشمندان است.
گزارشهای دولتی نشان میدهند که پژوهشگران چینی در زمینه علم و فناوری نانو، علاقهمند به ثبت دستاوردهایشان در قالب اختراع هستد. دادههای آماری نیز بیانگر افزایش درخواستهای ثبت اختراع از جانب پژوهشگران چینی، این درخواستها از 2826 در سال 1997 به 51389 در 2015 رسیدهاند و اغلب پتنتها در چین فایل میشوند. آمارها همچنین نشان می دهد که چینی ها، بیش از دیگر کشورها ، مقالات کاربردی منتشر می کنند، به طوری که در 7/86 درصد مقالات آنها، حداقل به یک اختراع ارجاع می شود. هنوز هم بیشتر پژوهشگران مصاحبه شونده در گزارش فوق، بر این باورند که در این راه باید بیش از این تلاش کرد. این دیدگاه می تواند به این معنی باشد که برخلاف تمرکز قوی بر مطالعات کاربردی، تعداد کمی از این پژوهشها در نهایت به تکنولوژی می انجامد. در این مسیر، چند گام برداشته شده است؛ برای مثال، در سال 2007 دولت، اقدام به تاسیس انجمن همکاری صنعت-دانشگاه- پژوهش چین کرد تا صنعتی شدن دستاوردهای آزمایشگاهی را تقویت کند، و علم و صنعت را به همکاری با هم تشویق کند؛ اما برای مشاهدۀ تاثیرات این برنامهها باید بیشتر تلاش کرد.
در نهایت، نکتهی مثبت گزارش دولت این است که در کنار بیان اهداف نهادهای دولتی و مالی، دیدگاه دانشمندان را نیز بیان میکند. سرانجام، اهمیت دادن به دیدگاه این دانشمندان جنبهای ضروری برایشان تلقی میشود که باید در آینده بهبود یابد. آنها زیاد نگران رقابت سنگین برای جذب بودجه نیستند، اما در مصاحبههایشان بر اهمیت فضایی آرام از جمله باور به پژوهش، ارتباط میان پژوهشگران و مباحثی از این دست تاکید دارند. آن ها احساس میکنند که دانشمندان، به ویژه دانشمندان جوان، می بایست برای ارائهی ایده ها و پیشنهادهای خلاقانه تشویق شوند.
منبع:
NATURE NANOTECHNOLOGY, VOL 12, SEPTEMBER 2017