1-    مقدمه
المپیاد بین المللی نانو (INO) رقابتی است که بین دانشجویان کشورهای مختلف برگزار خواهد. برنامه‌ریزی رقابت به گونه‌ای است که شرکت‌کنندگان ایده‌ها و طرح‌های کارآمدشان را با هدف حل چالش‌های بین المللی به کمک علم و فناوری نانو ارائه نمایند.

با توجه به دغدغه جهانی موجود در حوزه آب و پساب‌های خانگی و صنعتی، اولین المپیاد بین‌المللی نانو با محوریت «تجاری‌سازی کاربردهای فناوری نانو برای حل مسائل آب و فاضلاب» برگزار خواهد شد. در این برنامه نخبگانی از کشورهای مختلف دنیا در جستجوی راه‌حل فناورانه‌ای بر پایه دانش نانو برای حل این چالش بین‌المللی به رقابت خواهند پرداخت.

اولین دوره نانواستارتاپ با هدف شناسایی و آماده سازی تیم نمایندۀ ایران در این المپیاد توسط ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با همکاری برنامه تجاری‌سازی دستاوردهای دانشجویی دانشگاه صنعتی شریف برگزار گردید. این برنامه  شامل دو مرحله حضوری (انتخاب فرصت فناوری) و غیرحضوری (تکمیل طرح  فناورانه و مدل کسب و کار) بوده و 15 تیم‌های حاضر در آن، ضمن تجربه راه‌اندازی کسب و کار فناورانه، راهکارهایی در پاسخ به نیازهای  حوزه آب با استفاده از فناوری نانو ارائه کردند. در این دوره تیم‌ها از مشاوره‌های تخصصی تجاری و فنی و حمایت و پشتیبانی در مسیر شناسایی مشتریان و توسعه فناوری خود برخوردار شدند.

2-   مشخصه‌های نانواستارتاپ
مدل کلی نانواستارتاپ بر اساس یادگیری از طریق کسب تجربه واقعی در قالب فرآیندی رقابتی است و بدین منظور اجزای سه گانه «آموزش»، «جامعه نوآوری» و «رقابت» در هر دو مرحله این دوره به کار گرفته شده‌اند. این مدل پس از تحلیل مدل‌های مشابه این دوره در بنیاد ملی علوم ایالات متحده[1]، مرکز توسعه نوآوری ایالات متحده[2]، دانشگاه استنفورد و دانشگاه آکسفورد و همزمان تحلیل برنامه‌های موجود در اکوسیستم فناوری پیشرفته ایران، طرح ریزی گردید.

برخی از مشخصات این دوره به شرح زیر می‌باشد:

·        تاکید بر ایجاد درک درست از واقعیت ، به واسطۀ ارتباط با ذی نفعان و مشتریان بالقوه کسب و کار

·        تدوین آموزش‌ها مطابق با نیازها و الزامات کسب و کارهای حوزه فناوری پیشرفته

·        مشاوره فنی و تجاری اختصاصی در حوزه راه اندازی کسب و کار و توسعه محصولات فناورانه

·        ایجاد اتمسفر رقابتی فشرده برای افزایش فعالیت تیم‌ها

·        فعالیت فشرده شرکت‌کنندگان برای شناسایی مشتریان، ساخت نمونه اولیه و سایر اقدامات فنی و تجاری از قبیل ثبت اختراع، طراحی صنعتی محصول و… به مدت دو ماه

·        پشتیبانی از شبکه‌سازی گسترده مطابق با نیاز تیم‌ها برای دسترسی به مشتریان، ذی‌نفعان و سرمایه‌گذاران

3-    مرحله اول نانواستارتاپ؛ شناسایی فرصت – فناوری
در مرحله اول این برنامه، که از تاریخ 24 الی 31 تیرماه در محل  دانشگاه صنعتی شریف برگزار گردید، تیم‌های شرکت‌کننده تلاش کردند تا ضمن یادگیری اصول راه‌اندازی کسب­و­کار فناورانه، راهکارهایی با استفاده از فناوری نانو در پاسخ به نیازهای بازارهای داخلی و خارجی در حوزه آب ارائه کنند.

3-1- آموزش‌های مرحله اول
این مرحله شامل 28ساعت کارگاه آموزش راه اندازی کسب­و­کار و کاربردهای فناوری نانو در حوزه آب بود. آموزش ها به‌صورت آنلاین از 20 ام تیرماه، با اجرای وبینارهای سه‎گانه با هدف آماده‌سازی مخاطبین پیش از شروع بخش حضوری دوره با محوریت الفبای فناوری‌ نانو در حوزه آب آغاز شد. تمرکز اصلی آموزش‌ها بر القای مفهوم کلی «توسعه فناوری مبتنی بر نیازهای واقعی» بود. آموزش های حضوری این مرحله نیز شامل سه دسته اصول و مبانی، مهارت­های تاکتیکی و اصول تکمیلی بودند.

شرکت کنندگان در نانواستارت آپ به شبکه­ای از متخصصین، مربیان، شرکت­ها و افراد خبره حوزه کسب­و­کار، فناوری نانو و آب دسترسی داشتند. این شبکه از افراد که به تعبیری «جامعه نوآوری» نامیده می­شوند در قالب 16 ساعت ارائه و تبادل نظر، تجربیات خود را در اختیار تیم ها قرار داند. این نشست ها اهداف زیر را دنبال می کرد:

·         دسترسی به اطلاعات و تخصص مشاورین در زمینه تجاری‌‌سازی، آب و فناوری نانو

·         راهبری و پیشبرد تیم­ها در فرآیند رقابت برنامه توسط مربیان

·         دسترسی به فناوری‌­های توسعه داده شده داخلی از طریق فناورها

·         شبکه‌‌سازی و بهره‌‌مندی از تجربیات افراد خبره فناوری و کسب­وکار

3-2- ارزیابی مرحله اول
ارزیابی مرحله اول از طریق ارائه حضوری و اسناد مکتوب صورت گرفت. اسناد مکتوب با هدف اینکه تیم­ها فرصت کافی برای شرح دستاوردهای خود را داشته باشند در سه نسخه تجاری، فنی و گزارش عملکرد از هر تیم تهیه شده اند. بخش ارائه حضوری در روز 30 تیرماه، در مقابل شورای داوری برگزار شد.

4-   مرحله دوم؛ اثبات مفهوم راهکار ارائه شده و شناسایی بازار پیشنهادی
در این مرحله که از تاریخ 19 مرداد الی 19 مهرماه سال جاری برگزار شد،  ۷ تیم برگزیده مرحله اول را با تمرکز بر اثبات مفهوم راهکار ارائه شده و شناسایی بازار پیشنهادی به ارائه برنامه تجاری و فنی خود پرداختند. هدف از مرحله دوم نانواستارتاپ، شناسایی و تقویت تیم جهت معرفی به دبیرخانه المپیاد بین­المللی و توسعه فرآیند اثبات مفهوم فناوری جهت آماده‌سازی هر تیم برای ورود به عرصه تجاری بود. با توجه به اینکه شرکت­کنندگان این دوره از سراسر کشور بودند، در کنار تمهیداتی که برای حضور تیم­ها جهت بهره­مندی از زیرساخت­های دانشگاه شریف در نظر گرفته شده بود، پشتیبانی دوره به صورت کامل از راه دور با طراحی زیرساخت­های اختصاصی هر تیم بر پایه پلتفرم­های اینترنتی ازجمله اسکایپ، تسکولو و تلگرام عملیاتی شد. در انتها پس از معرفی دستاورد تیم ها در دهمین جشنواره ملی فناوری نانو، فرآیند ارزیابی تیم­ها جهت شناسایی تیم برتر آغاز شد. خدماتی که در این مرحله برای پیشبرد کار تیم ها به آنها ارائه شد، شامل موارد ذیل بود؛

·         اعتبار شبکه آزمایشگاهی و حمایت‌های نقدی

·        خدمات تسهیلگری: دسترسی به منابع، مشاوره‌‌ها با به کارگیری پلتفرم­های ارتباط و مدیریت پروژه تسکولو، اسکایپ و تلگرام اختصاصی هر تیم

·        مشاوره فنی اختصاصی: با هدف تسریع و سهولت فرآیند اقدامات فنی شامل هدف­گذاری، تامین تجهیزات و مواد مورد نیاز از طریق پلتفرم‌های ارتباطی اسکایپ و تسکولو

·        مشاوره تجاری اختصاصی: به منظور هدف­گذاری هر تیم در زمینه تجاری با توجه به گزارش­های هفتگی و روند پیشرفت طرح

4-1 آموزش های مرحله دوم
آموزش‌های مرحله دوم نانواستارتاپ با هدف افزایش مهارت­های ویژه راه­اندازی کسب­و­کار، در سه گروه کلی دسته­بندی شده است:

وبینارهای آموزشی
آموزش­های کاربردی مورد نیاز شامل «آشنایی با مبانی حقوق مالکیت فکری» و «طراحی و توسعه محصولات فناورانه» از طریق سایت آموزش ستاد توسعه فناوری نانو، در قالب وبینار

آموزش ارائه به زبان انگلیسی
با توجه به اینکه قابلیت ارائه به زبان انگلیسی از شرایط ورود به المپیاد بین­المللی است، ارائه تیم­ها در بخش حضوری مرحله دوم نانواستارتاپ کاملا به زبان انگلیسی انجام شد. برای آماده­سازی ارائه، هر تیم تحت آموزش­های اختصاصی ارائه به زبان انگلیسی توسط مربی تخصصی در قالب جلسات تمرین آنلاین –پلتفرم اسکایپ و تلگرام- و حضوری قرار گرفته و سناریو ارائه هر تیم از منظر محتوا و لحن مورد بررسی قرار گرفت.

محتوای آموزشی نوپای ناب
هدف از ارائه آموزش‌های نوپای ناب[3]، ارائه مدلی برای طراحی هرچه سریعتر مدل کسب­و­کار، شناسایی فرضیات حیاتی و اعتبارسنجی یا کسب اطمینان از صحت آن است.

محتوای آموزشی موضوعی
آموزش موضوعی آفلاین نانواستارتاپ، مجموعه ویدئوی گزیده شده در زمینه کارآفرینی و تجاری­‌سازی بوده که گستره‌ای از موضوعات متناسب با نیازمندی هر استارتاپ در مراحل متفاوت رشد آن را در بر می‌ گیرد.

4-2- رونمایی از دستاوردهای دوره
دهمین جشنواره ملی فناوری نانو، همزمان با فاز ارزیابی دوره نانواستارتاپ، در تاریخ 14 الی 17مهرماه سال جاری برگزار شد. 7 تیم مرحله دوم این دوره به ارائه دستاوردهای خود در غرفه اختصاصی نانواستارتاپ در مقابل بازدیدکنندگان پرداختند. در مدت نمایشگاه تیم­ها جلساتی اختصاصی با مشتریان، شرکا و نمایندگانی از داخل و خارج از کشور داشته و تعاملاتی را برای همکاری پس از نمایشگاه تشکیل دادند.

4-3- ارزیابی مرحله دوم
ارزیابی مرحله دوم شامل دو بخش غیرحضوری و حضوری بوده و شاخص‌ها و معیارهای ارزیابی با توجه به اهداف برنامه و نوع طرح‌ها تدوین گردید. جهت انجام دقیق‌تر فرآیند داوری، کلیپ ارائه فارسی و انگلیسی و ویدئوی عملکرد فنی محصول به همراه مستندات مکتوب فنی، تجاری و عملکرد تیم‌ها از قبل در اختیار داوران حضوری و غیرحضوری قرار گرفت. بخش حضوری ارزیابی در تاریخ 19مهرماه در محل ستاد توسعه فناوری نانو برگزار شد و تیم‌ها به ارائه نهایی دستاوردهای خود در مقابل داورهای حضوری پرداخته و داورهای این بخش از منظر تجاری و فنی تیم‌ها را مورد ارزیابی قرار دادند.

مبتنی بر نتایج ارزیابی ها ، تیم های نانیت، پاکاب و آبینو حائز عناوین اول تا سوم شدند.

رتبه اول

عنوان طرح: تصفیه و بازیابی کروم از پساب کارخانجات

امتیاز کل: 72.70

ثبت موقت پتنت: دارد

تفاهم‌نامه تجاری: دارد

پروتوتایپ: دارد

تیم نانیت
هومن بخشی / پوریا پریداش/ سینا پچاز/ سید مهدی قاسمی
این دستگاه با هدف بازیابی سولفات کروم از پساب آلوده کارخانجات مختلف از جمله کارخانجات چرمسازی طراحی گردیده است. این دستگاه با استفاده از نانوجاذب‌های فوتوکاتالیستی، کروم را از پساب جذب کرده و در مرحله احیای جاذب تبدیل به سولفات کروم می‌کند. تامین انرژی این واکنش از طریق اشعه فرابنفش صورت می‌گیرد. در صنعت مشکلات گرفتگی با ذرات جامد درشت موجود در پساب، استفاده از فیلتر را به امری غیر اقتصادی و غیر ممکن تبدیل کرده است اما با توجه به طراحی این دستگاه توسط تیم نانیت، جاذب‌ها جایگزین فیلتر شده‌اند و ذرات جامد و سایر آلاینده‌ها منجر به گرفتگی آن نمی‌شود. این جاذب در مقابل سایر آلودگی‌های آب از بین نخواهد رفت و هزینه کمی را نسبت به سایر روش‌ها برای تصفیه پساب کرومی صرف خواهد کرد. این روش علاوه بر بازدهی بالا در تصفیه و مقرون به صرفه بودن، توانایی بازگردانی سولفات کروم را جهت مصرف مجدد در صنعت خواهد داشت. با توجه به خطرات زیست محیطی کروم و فشارهای داخلی و خارجی بر صنایع، تصفیه کروم اهمیت یافته و از سوی دیگر با بازیابی مجدد سولفات کروم برای واحد سودآور خواهد بود. بخش تجاری تیم نانیت مذاکرات سودمندی را با کارخانجات چرمشهر مشهد و چرمشهر ورامین انجام داده و در مرحله عقد تفاهمنامه همکاری برای ساخت نمونه صنعتی دستگاه با این کارخانجات قرار دارد.
رتبه دوم

عنوان طرح: حسگر کنترل کیفیت و سلامت آب آشامیدنی مبتنی بر ریز جریان در بستر کاغذی

امتیاز کل: 71.24

ثبت موقت پتنت: دارد

تفاهم‌نامه تجاری: دارد

پروتوتایپ: دارد

تیم پاکاب

احسان قنبری / حسن متقی / پگاه رضایی / حسین خجسته/ روح­الله شاکرنژاد
در این طرح یک حسگرساده، ارزان، سریع و دقیق برای کنترل کیفیت و سلامت آب آشامیدنی مبتنی بر ریزجریان‌ها در بستر کاغذی با استفاده از نانوذرات تهیه شده است.  این محصول می‌تواند بسته به تعداد شناساگرهای استفاده شده در آن، آلاینده‌های مختلف و یا مشخصات کیفی آب را تعیین کند. اساس کار شناساگرها بر مبنای تغییر رنگ بوده و در غلظت‌های مختلف آلاینده مورد نظر تغییر رنگ شناساگر متفاوت خواهد بود. مقایسه با یک جدول رنگ استاندارد و یا  تحلیل این تغییر رنگ‌ها با استفاده از نرم‌افزار قابل نصب بر روی گوشی‌های هوشمند و تبدیل نتایج کیفی به نتایج کمی از طریق ارتباط شدت رنگ با غلظت اطلاعات کیفی و کمی ارزشمندی را در مورد سلامت آب به کاربر می‌دهد.
 

رتبه سوم

عنوان طرح: تست سریع آلودگی باکتریایی آب مبتنی بر LFA

امتیاز کل: 69.48

ثبت موقت پتنت: دارد

تفاهم‌نامه تجاری: دارد

پروتوتایپ: دارد

تیم آبینو
سمانه هادیان قزوینی/ نیلوفر باقری /  نجمه پرهیزگاری
شناسایی میکروارگانیسم‌های موجود در نمونه‌های آب، خاک، مواد غذایی و نمونه‌های گرفته شده از انسان‌ها و حیوانات با هدف تحقیقات، شناسایی آلودگی‌ها و تشخیص بیمار‌ی‌ها اهمیت فراوانی دارد. محصول فناورانه آبینو که بر پایه استفاده از نانوفیلترها و شناساگرهای مبتنی بر نانوذرات استوار است در زمان کوتاهی می‌تواند آلودگی‌های میکروبی آب را شناسایی کند. این محصول با روشی نوآورانه، با استفاده از ابزاری ساده، بسیار سبک و قابل حمل به صورت چندبار مصرف تنها با تعویض یک بخش (فراهم شده در کنار ابزار تستر) به سرعت آلودگی‌های میکروبی آب را تشخیص می‌دهد.

5-   جمع­بندی
در برنامۀ نانواستارتاپ حدود 60 نفر از برگزیدگان هفتمین مسابقه ملی فناوری نانو بعد از دریافت آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم و از طریق فرآیند تیم‌سازی به انتخاب مسئله و راهکار پیشنهادی خود برای حل مسائل آب از طریق فناوری نانو پرداختند. رویارویی با چالش‌های فناورانه و آموزش از طریق تجربه راه اندازی بنگاه‌های فناوری نانو از مهمترین اهداف دوره نانواستارتاپ بود و در این مسیر، تیم‌ها از کمک مربیان تجاری و فنی و همچنین مشاوران تخصصی برخوردار شدند.  هفت تیم از مرحله نخست به مرحله دوم راه یافتند و در نهایت تیم نانیت با ایدۀ “تصفیه و بازیابی کروم از پساب کارخانجات” رتبه اول را کسب کرد. خلاصه‌ای آماری از کلیه اقدامات صورت گرفته در مرحله دوم این دوره از نانواستارتاپ در شکل 7 ذکر شده است. اطلاعات تکمیلی این دوره در سایت برنامه به نشانی (nanostartup.ir) منتشر شده است.